ITAUKEI VERSION OF THE PRIME MINISTER’S STATEMENT ON COVID 19 DELIVERED ON 16-04-2020

Bula Vinaka.

Au na gadreva meu tekivutaka na noqu ivakamacala edai ena vakacaca ni cagilaba o Harold. Ni oti na nodra dikevi vakavuniwai na vakailesilesi ni Tabana ni Leqa Tubukoso, era sa tekivu vakacokotaki sara ena kakana, iyaya ni veivakavaletaki kei na iyaya ni valenibula ena yanuyanu o Vatulele, Kadavu, Beqa, Yanuca, kei na Ceva kei Lau, e sa vakau tale na wai vei ira na yanuyanu era gadreva vakalevu. Ena soko tiko ena bogi edai na vakailesilesi mera lai veiqaravi e Yasawa kei na Yatu Mamanuca. O ira na lewenivanua era a dro ena gauna ni cagilaba era sa tekivu suka tale tiko ena nodra vale, ia ena tomani tiko ga na veiqaravi vei ira era tiko ena idrodro. E sa tiko qo na daereketa ni NDMO me na qai sauma na nomuni vakatataro me baleta na Cagilaba o Harold.

O Viti e se tiko ga ena revurevu ni cagilaba o Harold. Edai tale ga, au gadreva meu kacivaka e dua tale na leqa tubukoso, oya na coronavirus. Ia, sa kena ibalebale me na lewai vakamatau na iyau ni matanitu me rawa ni sotava na revurevu ni mate dewa levu kei na draki veisau.

Ena gauna qo e vakanamata tiko na veiqaravi ni coronavirus ena itikotiko e Nabua e Suva, mai na vanua vakatikitikitaki mai Nadi kei na itikotiko ma Soasoa , Labasa.

O ira na 16 na lewenivanua era tauvi coronavirus, e vinaka taucoko tiko na ituvaki ni nodra bula. E nanoa ni oti na kena dikevi tale e 10 na kisi, e sega ni dua tale e vakadeitaki ni tauvi coronavirus. Ia, edai ni oti na kena dikevi e 25 na kisi, e dua e sa vakadeitaki ni tauvi koya na coronavirus – qo e dua na turaga yabaki 21 mai Vanua Levu. Na turaga qo, e wekana ka rau gole vata tiko mai kei koya na ika ciwa ni kisi; erau vodo vata mai Idia ki Sigapoa ka gole sara mai Viti.

Ena nona suka mai Viti, na cauravou qo e sega ni vakaraitaka vakadua e dua na ivakatakilakila ni tiko vua na manumanu ni mate. Oni sa na rogoca beka na neitou ivakamacala me baleta na nodra dikevi o ira e sa tiko vei ira na ivakatakilakila ni mate. Ena nona suka mai, na cauravou qo e mai vakatikitikitikitaki me rua na macawa, me yacova na ika 5 ni Epereli. Ia, ni mai oti na gauna yalataki, e sega sara ga ni laurai vua e dua na ivakatakilakila ni mate.

Ena nodra ivakamacala na kena dau me baleta na mate qo, sa vakarabailevutaka sara na neitou kila me baleta na manumanu ni mate qo ka sa dodonu me veisau tale ga na ivakarau ni kena qaravi na mate qo. Ena macawa qo, e sa na vakarabailevutaki na vakadidike vei ira taucoko na wekadra voleka na sa vakadeitaki ni tiko vei ira na mate, o ira e laurai vei ira na ivakatakilakila kei ira e sega ni laurai vei ira. Qori, e qai kune mai kina na ika 17 ni kisi. E sa kau sara ga vakatikitiki ena gauna sa vakadeitaki kina ni sa tauvimate ka vinaka tiko na ituvaki ni nona bula. Era sa vakatikitikitaki tale ga o ira era veitaratara vakavoleka.

Qo e via vakatakila vei keda na veika eda kila me baleta na mate qo kei na veika eda sega ni kila. Ia eda vakadeitaka ga, ni iwalewale vinaka duadua ni kena tarovi na mate qo na veiyawaki. Na manumanu ni mate ena sega ni dewa kevaka e sega ni toso o koya e kauta tiko –me vaka ni sega ni dua na iwali vakavuniwai e kunei rawa, na veiyawaki kei na gauna e rawa ni veivuke ena kena tarovi na dewa ni mate.

Me vaka eda sa qai vakadinadinataka, ena taura e dua na gauna balavu me rawa ni qai kune na I wali ni mate qo. Qo na vuna sa vakabalavutaki kina na nodra vakatikitikitaki na lewenivanua kina 28 na siga. Qo o ira taucoko era se qai vakatikitikitaki kei ira era sa vakatikitikitaki tiko. Qo  e dua na kena ivakaraitaki, kevaka sa ikavitu ni siga ni nomu vakatikitikitaki, ona tomana tiko me yacova ni oti tale e 21 na siga. O ira taucoko e sa oti na nodra vakatikitikitaki, era na sega tale ni qai vakatikitikitaki, ia ena wanonovi tiko na ituvaki ni nodra bula mai na Tabacakacaka ni Bula me yacova ni sa oti na 28 na siga.

Ni mai oti na nodratou veiqaravi na matatimi ni vaqaqara, sa na gadrevi me vakatabui na veitosoyaki ena itikotiko e Vunicagi, na kedrau maliwa o Nabouwalu kei Labasa me 28 na siga.

Na itikotiko qo e tiko ena tolonisala. Me vaka ni sega ni dua tale ga na gaunisala ki Labasa, era na vakatarai tiko na lori mera takoso ka ra na yadra tiko na ovisa na vanua qo ena 24 na yaua.  Ena sega ni dua na pasidia me sobu, se me dua me vodo. Ena sega tale ga me dua na lewenivanua me curuma na itikotiko se me biubiu mai kina..

Na vakatabui ni veitosoyaki e Soasoa ena tomani tale me 14 na siga, me salavata kei na 28 na siga ni veivakatikitikitaki. Ena vuku ni kena sagai me tarovi na dewa ni mate e Vanua Levu, ena vakatabui tiko ga veitosoyaki e wai se macawa kina veiyanuyanu.

Ia, e dua na itukutuku vinaka me baleti Suva. E sa 180,000 na lewenivanua era sa dikevi ena vanua vakatabui e Suva – sa sivia na takete e 150,000, ka sivia na ruanaikatolu ni lewenivanua taucoko e Suva. Edai, ena rairai sivita na 230,000, ni biu vata kei na iwiliwili mai Lautoka sa sivia na 280,000 na lewenivanua era sa dikevi oti.

Qo na itukutuku ni veigauna e Viti me baleta na cakacaka ni laurai vakavuniwai. Sa dodonu meda vakavinavinakataki ira na vakailesilesi ni Tabacakacaka ni Bula, na Tabana ni Veitaqomaki kei ira na lewenivanua era lai laurai vakavuniwai. Era sa dikevi taucoko tale ga na wekadra na lewenivanua era tauvi COVID-19 e Suva– o ira qo era na vakatikitikitaki tale tiko me 28 na siga.

E dua na qaqa lailai e sega nida sa qaqa kina ena ivalu. Eda na vakanamata yani ena vica na vula dredre sa tiko qo e matada. Na vica na qaqa lalai vaqo ena lai vakavuna na noda qaqa ena ivalu. Eda sa nanamaki tiko ena veigauna mai muri, qo na kena sa vakarabailevutaki na nodra dikevu e  Nadi, Ba, Tavua, Rakiraki, Labasa, Savusavu, Sigatoka kei Korovou.

Na toso vinaka ni nodra dikevi na lewenivanua sa na laveti tale kina ena 5 na kaloko na mataka lailai ni mataka na vakatatabu e loma i Suva. Na itikotiko e Nabua – na nodrau vale na rua na tauvi coronavirus – e se rerevaki tiko ena gauna qo. Me vaka sa vakadinadinataki me baleta na mate qo, e rawa ni bula tu ka sega ni cakacaka e yagoda, qo na vuna e toso kina na vakatatabu me 14 tale na siga.

Au na gadreva meu vakamatataka vei kemuni na sarasara tiko mai: E dina ni sa laveti na vakatatabu e Suva. Na ivakaro taucoko ni kena taqomaki na bula ka tarovi na dewa ni mate ena vaqaqacotaki tiko ga.  Na curfew ena tomani tiko. Na valenidanisi era sogo tiko ga. Na vanua ni vakaukauayago era na sogo. Valeniyaloyalo ena sogo tale ga. Vanua ni sisili era na sogo. Ena sega ni vakatarai na soqoni vata. Me vakayaco ga na veiyawaki me 2 na mita. Na kena mai laveti na vakatatabu e sega ni dodonu me marautaki. E sega ni dodonu me vakayacori na gunu yaqona vakalewe levu se gunu bia. E sega ni kena ibalebale meda wavoki tiko ni sa oti na 8 na bogi.    Me kua ni vakayagataki me iulubale ni nomu biuta na nomu vale.

Ena yasayasa vaka Ra, o ira taucoko era suka mai vanuatani era sa lai qaravi vakatikitiki. E dua na waqavuka ena vuka tiko mai Okaladi ni mataka – o ira taucoko era vodo tiko mai ena waqavuka era na kau vakadodonu ena dua na vanua ni veiqaravi qo. Na balavu ni gauna ni nodra vakatikitikitaki e 28 na siga. Kevaka o sa vagalalataki mai ena nomu vakatikitikitaki, mo vakarau nira na veisiko yani na Tabacakacaka ni Bula.

Na vuli sa dodonu me tekivu tale ena Moniti. Ia e sa na qai dola ena ika 15 ni Jiune, na ivakaraitaki ni na tiki tiko ni noda bula ena veivula sa tu e matada na mate qo ka sa dodonu meda vakatuvatuvaka kina vakamatau. Na tikinisiga me na dola kina na koronivuli ena qai vakatau ena ituvaki ni mate ena gauna oya. E keirau sa veitalanoa kei na Minisita ni Tabacakacaka ni Vuli ka sa vakadeitaka o koya na iwalewale ni kena vakau na ivola ni vuli ena veivuvale ka me vakabulabulataki na veivakatavulici e vale. Na vakayagataki ni tekinoloji kei na nodra cakacaka vata na qasenivuli kei na gonevuli ena nodra vakatavulici na gone.

E dina ni sa na laveti na vaktatabu e Suva ena 5 na mataka lailai, au gadreva moni vakadeitaki kemuni ena itukutuku qo, ni sega ni laveti na ivakaro taucoko ni kena taqomaki na bula ka tarovi na dewa ni mate. O ira taucoko na beca na ivakaro qo, era na veilewaitaki ka me tau vei ira na itotogi e veiganiti.

Na coronavirus e vakadeitaki ni mate rerevaki duadua eda donumaka na itabatamata qo. Sa dodonu meda doka na ivakaro taucoko ni kena taqomaki na bula ni tamata. Sa dodonu meda veitauriligataka na cakacaka bibi qo. Eda na qaqa ga kevaka eda duavata ena valuti ni mate qo.

Vinaka vakalevu.

Translate »