Bula Vinaka.
Sa oti e rua na macawa na nona lako siviti Viti na na cagilaba o Harold. Me vaka ni sa vinaka tale na veitaratara ka sa soko na waqa kina yanuyanu era vakaleqai, e sa tiko na itukutuku ni vakacaca e vakavuna na cagilaba.
Ena Tabana ni Teitei, e via 27 na milioni na dola na levu ni vakacaca e vakavuna na bi ni uca kei na waluvu. E via 500 na vale era vakacacani vakadua ka drau na vale era vakacacani vakatikina. E via 22 na milioni na vakacaca ena gacagaca ni veivakatorocaketaki ena FRA, me vaka na gaunisala kei na wavu, E via 180,000 na lewenivanua era vakila na revurevu ni cagilaba o Harold.
Me vaka au sa vakamacalataka oti, ena yacovi kemuni taucoko na lewenivanua na veivuke.
E levu na lewenivanua era sa ciqoma na kakana ni cagilaba ka sa tekivu tale na sasamaki. Sa waqa tale na livaliva ka vakadrodroi tale ga na wai savasava. Na kena sa vakacokotaki tale na bula ni oti na cagilaba sa na qai rawa meda vakanamata tale na valuti ni – COVID19.
Au gadreva meu tekivu ena noqu vakavinavinakataka na bula i Morotikei Mainilala, na Turaga-ni-Koro mai Baleyaganiga e Vanua Levu. E sa vakayacora oti na vakadidike ni Tabacakacaka ni Ovisa me baleta na nona mai leqa o Mainlala. A saga na turaga qo me cemuri ira e dua na ilala – era gunu tiko – ka vakavuna na nona mate. O ira era kilakasamitaki e sa tau na kedra totogi. Na vakatatabu ni soqoni vata e dei tiko ga, qo ena kena sagai me tarovi na dewa ni mate na coronavirus.
E kila o Mainilala na bibi ni vakatatabu qori – ka vakavuna na nona via lai tarovi ira na lewe ni koro. Au sa vagolea na noqu vakanuinui vinaka vua na marama watina, o iratou na lewe ono na luvena kei ira taucoko na wekana. E sa takali e dua na turaga dina ka ivakaraitaki vinaka e Viti me baleta na maroroi ni ivakaro ni Tabacakacaka ni Bula. Mai na vakaraubuka me yacova mai edai, e 123 na vakadidike e vakayacori me baleta na coronavirus. E dua e sa rawa ni vakadinadinataki ni tiko vua na mate ni COVID-19. Ni oti na veitalanoa kei iratou na kena dau mai Melbourne, e vakadeitaki ni qo e dua e ivakaraitaki ni dua e sa bula mai na mate na coronavirus.
Me vaka ni sa suka mai Amerika ena vula sa oti – e vakadeitaki ni sa tiko vua na mate.
Sa vakadeitaki vakavuniwai ni sa tauvi COVID -19 na marama yabaki 51 qo mai Ba– ka sa ika 18 ni kisi.
Na marama qo e suka mai Amerika ena ika 22 ni Maji ka mai vakatikitikitaki me 14 na siga. E sa vagalalataki. Ena dua na gauna lekaleka ga sa oti, e qai vakatakila mai na ivakatakilakila ni COVID-19. E qai vakadikevi tale na nona dra ka sa tiko vua na manumanu ni mate. E vakadeitaki ni sa vakamacawa na nona kauta tiko na mate. Ena vuku ni matatimi ni vaqarara, ena dredre sara me vakadewataka na marama qo na mate – me vakatekivu mai na nona a vakadikevi taumada ena ika 18 ni Epereli.
Na marama qo e tolu tiko na lewe ni nona vuvale – e ratou dikevi ka sega ni dua e tiko vua na manumanu ni mate. Ia, e ratou sa vakatikitikitaki tiko ena gauna qo. Era sa laurai tale ga na nona itokani era a veitaratara voleka ka ra sa vakatikitikitaki.
Me vaka ni sega ni rivarivabitaki na nona vakadewataka na mate, ena sega ni vakatabui kina na veitosoyaki e Ba, Ia na matatimi ni Tabacakacaka ni Bula ena wanonova matua na vanua qo.
Me vakataki Lautoka kei Suva, e bibi na veitokoni ni lewenivanua – kevaka era sega ni tokona na lewenivanua e Ba na vakadidike ni Tabacakacaka ni Bula, ena sogo na taoni ka vakatabui na veitosoyaki.
Sa vakarautaki tale na eso na ituvatuva vou ni tataqomaki e Viti raraba . Me vaka ni rerevaki na mate qo vei ira na malumalumu – ena gadrevi me kua ni curuma yani na valenibula na mate. E rua ga na lewenivanua ena vakatarai me veisiko vei ira na tauvimate ena dua na siga. Ena dua ga na yaua na gauna ni veisiko. Ena gadrevi mera dikevi na veisiko ni bera nira curuma na valenibula.
E sa vakarautaki tale ga na vanua mera lai vakadikevi kina na suka mai valagi me 14 na siga – kevaka e sega ni laurai vei ira na mate, era sa na rawa ni gole i vale, ia mera na lai vakatikitikitaki ira me 14 tale na siga.
Na kisi vou edai: e via vakatakila ga ni se tiko na mate qo. Na ika 18 ni kisi e sa tiko Viti ena dua taucoko na vula – e dina ni sega ni na sega ni vakadewataka na mate, ia e sega nio koya duadua na kisi e sega ni kilai tiko e Viti. Na mate qo e dredre sara meda kila ka rawarawa na kena dewa – e dina ni kaukauwa na tataqomaki –– e se rawa ga ni curubotea na mate qo, vakabibi o ira e sega ni dua na ivakatakilakila ni mate.
E rerevaki dina na mate qo, ia e rawa nida valuta kevaka ga eda vakatovotovotaka na veiyawaki me rua na mita. Ena kena bulataki na ivakaro qo era rawa ni tarovi kina na dewa ni mate ka valuti vakadua na mate.
E vakatau ena ivakarau ni bula qori na mate kei na bula ni lewenivanua..
Ena muanimacawa, era vesu na lewenivanua ka ciqomi na itukutuku ni nodra vakaraitaka na itovo kaukauwa eso na lewenivanua ena vuku ni kena sasagataki na veiyawaki.
Eso na itovo ni bula ni tamata e vaka sara ga ni sega e Viti na mate. Meda vakavinavinaka vua na Kalou ni sega ni dua na bula kau tani ena mate qo. Ia kevaka eda na soqoni vata tiko ga, ena rawa nida vayalia na nodra bula na wekada. Meda nanuma tiko ni se rawa tiko ga ni vakatabui na veitosoyaki me 24 na yaua –na kaukaua ni vakatulewa qori e tiko ga ena ligamuni na lewenivanua, au sa vakamasuti kemuni moni vakamuria na ivakaro sa soli tiko yani.
Sa dodonu meda vakabibitaka na noda bula me rawa ni tarovi kina na dewa ni mate.
Meda kua ni vakaogai ira na vuniwai, nasi kei ira na tabana ni veitaqomaki –e sega ni dodonu mera oga tiko ena vuku ni noda talaidredre kei na dui yaloyalo.
Na Sitoa lelevu kei sitoa lalai e dodonu me tiko vei ira na vanua ni sasavui ka me vakamatataki na ivakaro ni veiyawaki.
Na gone kei ira na itaba qase mera tiko vakadua e vale. Na vakasoqoni vata e vakatabui, e vakatabui tale ga na veitosoyaki mai na 8 na bogi kina 5 na mataka lailai. E dodonu meda tiko vakadua e vale ena veigauna taucoko. Kevaka eda raica eso era sega ni rokova na ivakaro, mo qirita na 158 se siteseni ni ovisa.
Au gadreva meu tinia na noqu ivakamacala edai ena vica na itukutuku vinaka. E tolu na lewenivanua era tauvi COVID-19 era sa bula mai na mate. E kena ibalebale ni sa sega tale ni tiko ena nodra salanidra na manumanu na manumanu ni mate, qori ni oti na vakadidike ena loma ni 24 na yauwa veitaravi.
Era tiko tale ga e levu na lewenivanua era vakatikitikitaki – ni oti e 30 na siga – e vakadeitaki ni sega ni tiko vei ira na manumanu ni mate. O ira na lewenivanua era sa bula mai na mate kei ira e sega ni kune vei ira na mate, era sa vakasukai. Era na wanonovi tiko me 14 tale na siga. Ia o iratou na le 15 na tauvimate, e vinaka tiko na ituvaki ni nodratou bula. Na Tabacakacaka ni Bula era ratou na veivakararamataki ena vuku ni kena matailalai.
E dodonu meda marautaka na itukutuku vinaka qo, meda nanuma tale ga ni se vo tiko e vica na i valu meda valuta kina vakadua na mate qo. Eda na valuta rawa – meda veitauriligataka ena veisiga, tokona na vakadidike ka marautaka na nodra sa bula mai na tauvimate. E sega ni rawarawa na nodra tiko e vale na gone, E sega ni rawarawa na maninitaki ni ilavo ni volivoli, na qaravi ni vuvale kei na vakuwai ni soqoni vata. Ia na ivakarau ni bula qo ena vakabulai keda mai na mate.
Vinaka vakalevu.